Τα μυστικά του Εθνικού Κήπου

Ποιες παρεμβάσεις προβλέπει η έρευνα του ΕΜΠ για την παιδική χαρά, τον ζωολογικό και τον βοτανικό κήπο

Η έγκριση της έρευνας του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου (ΕΜΠ) από το Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων του Υπουργείου Πολιτισμού έδωσε το πράσινο φως για την αλλαγή του προσώπου, την αναβάθμιση των υποδομών του Εθνικού Κήπου.

Νέες ελαφρές κατασκευές, καινούργια ρείθρα, πέργκολες και γέφυρες, κρήνες και δεξαμενές νερού, προσφέρουν πράσινη ανάσα, υψηλής αισθητικής αξίας, στην πυκνοδομημένη πόλη της Αθήνας.

Οι ερευνητές του ΕΜΠ θέλουν τον Κήπο ανοιχτό για όλους, με δυνατότητες ξενάγησης - ακουστικής πλοήγησης, ισχυρή παρουσία νερού αλλά και μυθικού δεινόσαυρου στην παιδική χαρά, επαναλειτουργία του Βοτανικού Μουσείου, εξελιγμένη μορφή του ζωολογικού κήπου, καθώς και μετεγκατάσταση των Ευζώνων, στην ευρύτερη περιοχή του Ζαππείου. Το έργο θα χρηματοδοτηθεί από την Περιφέρεια Αττικής, η οποία αποφάσισε να προχωρήσει στην αναμόρφωση του Εθνικού Κήπου με πρωτοβουλία του περιφερειάρχη, κ.Γιάννη Σγουρού.

Όποιος έχει περιπλανηθεί έστω και μια φορά στα μονοπάτια του Εθνικού Κήπου, θα ξεφύλλιζε με έκπληξη τη μελέτη που έχει εκπονήσει το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, για την ανανέωση του προσώπου του πολιτικού και ιστορικού αυτού μνημείου, ηλικίας 150 ετών.

Λαβύρινθοι και πράσινα «σαλόνια»

Οι ιδέες που υπόσχονται να αναβαθμίσουν την εσωτερική του όψη, «ακουμπούν» σε λαβύρινθους, πράσινα σαλόνια και ξέφωτα, γλυπτά και κρήνες. Ολα αυτά σε ένα μικροσύμπαν αριστοτεχνικά σχεδιασμένο, από την πρώτη κιόλας στιγμή της ύπαρξής του.

Πώς μπορεί, άραγε, να παρέμβει κανείς σε ένα πραγματικό αρχιτεκτόνημα;

Οκτώ μήνες ερευνητικής προσπάθειας αφιερώθηκαν κυρίως στην κατανόηση της λογικής σύλληψης του Κήπου, από τον γάλλο κηποτέχνη Φρανσουά Λουί Μπαρό - ομολογούν οι ερευνητές.

Διαμορφωμένος κατά τέτοιον τρόπο ώστε να προσφέρει την ψευδαίσθηση του περιπάτου σε έναν χώρο πολύ μεγαλύτερο, ο Εθνικός Κήπος προσφέρεται για να… χαθεί κανείς.

Στη δαιδαλώδη πορεία του, απορροφούν τον επισκέπτη οπτικές εκπλήξεις, ενδιαφέροντες περίπατοι, θεάσεις έξω από τον Κήπο, σε σημαντικά ιστορικά και φυσικά σημεία της Αθήνας.

Στην πάροδο του χρόνου, και με τη θηριώδη ανάπτυξη των δέντρων, η θέα μειώθηκε, σε κάποια σημεία χάθηκε οριστικά.

Παρά το γεγονός ότι οι ερευνητές επιχειρούν να προσδώσουν στον Κήπο την αρχική του όψη, και - είναι αλήθεια - το σωζόμενο σχέδιο του Μπαρό προβλέπει πολύ λιγότερη φύτευση, εν τούτοις δεν προτείνουν την κοπή ούτε ενός δέντρου.

Η δημόσια χρήση του αλλά και η αυξημένη ευαισθησία προς τον φυτικό πληθυσμό, απαγορεύουν μία τέτοια κίνηση, στην Αθήνα του τσιμέντου.

Ο έλεγχος του βλέμματος

Ο Κήπος διέπεται από σκηνοθετική λογική, το βλέμμα του επισκέπτη μετατρέπεται σε μέσο πλοήγησης, προσανατολισμού και απόλαυσης.

Βασικός γνώμονας του αρχικού σχεδιασμού του, ο έλεγχος του βλέμματος, κατευθύνοντας το είτε προς τα πάνω, όπως συμβαίνει με τα ξέφωτα, είτε σε συγκεκριμένα σημεία, όπως στα μονοπάτια με θέα τον Λυκαβηττό.

Η λογική αυτή διέπει και τον τρόπο φύτευσης του πρασίνου: άλλοτε σε πράσινα «δωμάτια», άλλοτε σε συστοιχίες, γραμμικά φυτεμένων δέντρων, και άλλοτε στα πλευρά μίας πορείας, αφήνοντας εκτεταμένες περιοχές θέασης.

«Η διαδοχική έλξη της προσοχής από το ένα θέμα στο άλλο, καθοδηγεί την κίνηση του επισκέπτη μέσα στον Κήπο», επισημαίνει ο κ. Γ. Παρμενίδης, καθηγητής Αρχιτεκτονικής στο Πολυτεχνείο.

«Η προσοχή μπορεί να αποσπασθεί με ένα γλυπτό, ή την παρουσία ενός σπάνιου, εξωτικού φυτού».

Το σχέδιο δεν προβλέπει φυτεύσεις νέων δέντρων. Τα υφιστάμενα έχουν εξάλλου τοποθετηθεί κατόπιν μελέτης, καθοδηγούν τις διαδρομές, υποδύονται τις πόρτες και τους τοίχους του Κήπου. 

Τα νερά των Βερσαλλιών

Οι ερευνητές επιχειρούν να φρεσκάρουν το πρόσωπο του Κήπου, με την ελάχιστη δυνατή παρέμβαση: ελαφρές κατασκευές, πέργκολες, στέγαστρα, γέφυρες, δάπεδα και ρείθρα, φυλάκια εισόδων, κρήνες και δεξαμενές νερού, σημάνσεις και περίφραξη.

Όπως οι κήποι στις Βερσαλλίες οφείλουν την ύπαρξή τους στα θαυμαστά για την εποχή τους υδραυλικά έργα, έτσι και ο Εθνικός Κήπος χρωστάει πολλά στο Πεισιστράτειο Υδραγωγείο.

Λίγοι ίσως γνωρίζουν ότι αρδεύεται από αυτό το σημαντικό αν και αφανές μνημείο, κάτω από την επιφάνεια της αττικής γης.

Οι ερευνητές διαμορφώνουν σήμερα ρείθρα, ανοιχτά κανάλια, για το πότισμα του πρασίνου, δίδοντας τεράστια βαρύτητα και στο ακουστικό ερέθισμα του κελαρυστού νερού.

Αξιοποιούν τα ρείθρα - άλλοτε διευρύνοντάς τα, και άλλοτε αλλάζοντας απλώς το χρώμα τους - στην προσπάθεια να επισημάνουν περιοχές.

Όσον αφορά στην επίπλωση - τον υφιστάμενο εξοπλισμό του Κήπου, προβλέπεται η συντήρηση συνολικά 115 αντικειμένων, στα οποία περιλαμβάνονται καθίσματα, κάδοι, μεταλλικές κατασκευές, στέγαστρα.

Παράλληλα, σχεδιάζεται η απομάκρυνση 556 αντικειμένων - καθίσματα, σημάνσεις, κάδοι, φωτιστικά, φυλάκια εισόδου. Πρόκειται κυρίως για σύγχρονες αποσπασματικές επεμβάσεις, κυρίως των τελευταίων δεκαετιών, που δεν συνάδουν με το επιδιωκόμενο τελικό αποτέλεσμα.

Η ιστορική ταυτότητα του Εθνικού Κήπου

Το όραμα της Αμαλίας δεν ήταν να δημιουργήσει έναν κήπο ανακτόρων, αλλά έναν βοτανικό κήπο και ένα δημόσιο πάρκο. Η ίδια επέβλεψε στενά τόσο τον σχεδιασμό όσο και την υλοποίησή του, κατά την περίοδο 1839 - 1862.

Ο σχεδιασμός του ακολουθεί το αγγλικό πρότυπο κηποτεχνίας, προσαρμοσμένο στο θερμό ελληνικό κλίμα - με πιο πυκνή φύτευση, για παράδειγμα, έτσι ώστε να υπάρχουν σκιεροί περίπατοι.

«Ο Κήπος είναι πρωτίστως πολιτικό μνημείο, καθώς αποτέλεσε μια πρώτη δήλωση συμμετοχής στον τοπιακό πολιτισμό της Δυτικής Ευρώπης», τονίζει ο κ. Κ. Μωραίτης, αναπληρωτής καθηγητής Αρχιτεκτονικής στο ΕΜΠ.

Ο θεσμικός ρόλος του Κήπου άλλαξε το 1923, όταν χαρακτηρίσθηκε κρατικό και δημόσιο πάρκο, και μετονομάσθηκε από «βασιλικό» σε «εθνικό» κήπο.

Η επαφή με τα ζώα

Από τα πλέον δημοφιλή σημεία του Εθνικού Κήπου, ο ζωολογικός κήπος βαφτίζεται σε Χώρο Φιλοξενίας Οικόσιτων Ζώων.

Απόλυτα εναρμονισμένος με τη λογική του αγροτικού σκηνικού, προωθεί την επαφή των παιδιών με τα ζώα, μετατρέποντας την περιήγηση στον Κήπο σε εμπειρία για τους λιλιπούτειους κατοίκους της πόλης.

Οι επισκέπτες θα προσεγγίζουν με τρόπο φυσικό την περιοχή των ζώων. Το μοναδικό κλουβί που διατηρείται είναι το κλουβί των λιονταριών, λόγω της ιδιότυπης μεταλλικής κατασκευής του, και του αισθητικού - ιστορικού ενδιαφέροντος που παρουσιάζει - θα χρησιμεύσει ως κλουβί μικρών πουλιών.

Οι ερευνητές προτείνουν ένα ιδιότυπο φράγμα, ξύλινο, με κυματοειδή μορφή, ή μία χαμηλή γέφυρα που να επιτρέπει την κίνηση του επισκέπτη σε υπερυψωμένο επίπεδο, αλλά και φύτευση σε ενδιάμεσους χώρους με στόχο τη δημιουργία όσο το δυνατό πιο φυσικού περιβάλλοντος, καταρχήν για τα ίδια τα ζώα και τα πτηνά.

Η παιδική χαρά

Ο νέος σχεδιασμός την επεκτείνει, εμπλουτίζοντας τη με παιχνίδια, κατασκευές, άφθονο νερό που ρέει ηχηρά.

Ο χώρος «ανοίγει» προς τα ανατολικά, κατά 380 τ.μ., έτσι ώστε να περιλαμβάνει τμήμα με υψηλό πράσινο, το οποίο θα λειτουργεί ως χώρος «κρυφτού».

Προστίθενται κούνιες, τραμπάλες, παιχνίδια για παιδιά με ειδικές ανάγκες, ενώ υπάρχουν σκέψεις και για ακουστικά παιχνίδια.

Σύμφωνα με την κυρία Αριάδνη Βοζάνη, επίκουρη καθηγήτρια Αρχιτεκτονικής, στον χώρο δεσπόζει μία αυτόνομη κατασκευή, με τη μορφή ενός μυθικού ζώου, του δεινόσαυρου.

Το παιχνίδι, με ύψος όχι πάνω από 2.20 μέτρα και συνολική επιφάνεια 58 τ.μ., θα λειτουργεί σαν σήραγγα, αφού τα παιδιά θα μπορούν να εισέλθουν και να εξέλθουν από διαφορετικά σημεία, ενώ στην επιφάνεια του περιβλήματος, σχεδιάζονται τρεις τσουλήθρες, που προσεγγίζονται από ειδικά διαμορφωμένη ράμπα.

Δεν αποκλείεται να υπάρχει μεταλλικό πλέγμα, που να επιτρέπει την αναρρίχηση φυτών, προκαλώντας διαφορετικές ποιότητες φωτισμού στο εσωτερικό του παιχνιδιού.

Οι γονείς θα έχουν δυνατότητα να εποπτεύουν τα παιδιά, από καθιστικό γλυπτό, αλλά και μεταλλικά καθίσματα που θα τοποθετηθούν στον χώρο.

Απέναντι από την κύρια είσοδο, κατασκευάζεται επιφάνεια περίπου 100 τ.μ., με ξύλινο δάπεδο, ως συνεχές καθιστικό, με κυμαινόμενο ύψος, προσφέροντας στο σώμα του παιδιού τη δυνατότητα να την οικειοποιείται σε διαφορετικές στάσεις.

Σε συγκεκριμένες περιοχές του τοποθετούνται παιχνίδια για μικρά παιδιά, με κυρίαρχο έναν ιστό αναρρίχησης.

Σε άλλο σημείο, προβλέπεται κεκλιμένη επιφάνεια κύλισης των παιδιών. Το σκάμμα με άμμο που υπάρχει και σήμερα, νοτιοδυτικά, διατηρείται, συνδυαστικά με δυο δεξαμενές νερού, βάθους 20 εκατοστών.

Παράλληλα, η παιδική χαρά θα επικοινωνεί οπτικά με το πράσινο πλάτωμα, γνωστό και ως «βράχο της Αμαλίας». Η μελέτη αντικαθιστά τη σημερινή περίφραξη με μία αβαθή δεξαμενή νερού, ως φυσικό όριο.

Το Βοτανικό Μουσείο

Σχεδιάζεται η επαναλειτουργία του Βοτανικού Μουσείου στο νεοκλασικό οίκημα της εποχής του Γεωργίου του Α΄, οίκημα που έχει υποστεί πλήθος παρεμβάσεων ανάλογων προς τις χρήσεις που του επιφυλάχθηκαν.

Μετά τις εργασίες συντήρησης του ιστορικού κτιρίου, στο ισόγειο θα λειτουργεί η υποδοχή του κοινού, και ο χώρος ενημέρωσης με ψηφιακές οθόνες σε θέματα ιστορίας του Κήπου και του Βοτανικού Μουσείου.

Επίσης, ορίζεται χώρος με δυο θέσεις εργασίας για το προσωπικό, που θα ξεναγεί τους επισκέπτες και θα επιβλέπει τον χώρο.

Στον όροφο, έχει σχεδιαστεί ο εκθεσιακός χώρος. Η αλλαγή του δαπέδου με δρύινο γραμμικό παρκέ, η περιμετρική λειτουργία όλων των παραθύρων, η γεωμετρία της στέγης ευνοούν τη δημιουργία ενιαίου και δημόσιου χαρακτήρα χώρου.

Τα εκθέματα αναρτώνται από τους τοίχους, ή τοποθετούνται σε οριζόντιες προθήκες, των οποίων οι βάσεις είναι οι αρχειοθήκες του Μουσείου.

Στο Ζάππειο οι Εύζωνοι

Οι ερευνητές αναγνωρίζουν ότι η Προεδρική Φρουρά αποτελεί αναπόσπαστο στοιχείο της εικόνας του Εθνικού Κήπου, δεν κρύβουν ωστόσο το σχέδιο μετεγκατάστασης τους στην ευρύτερη περιοχή του Ζαππείου, έτσι ώστε ο χώρος της Προεδρικής Φρουράς να προστεθεί στον Κήπο, από τον οποίο και είχε αποσπασθεί.

Η λύση μεταφοράς στο κτίριο της Πυροσβεστικής, επί της οδού Μουρούζη, πίσω από τα παλαιά Ανάκτορα, δεν φαίνεται να ευδοκιμεί. Το συγκρότημα στο οποίο στεγάζονται σήμερα, πάντως, χρονολογείται από τη δεκαετία του '70.

Κήπος ανοιχτός για όλους

Από τις ενδιαφέρουσες προτάσεις, που έχει διατυπώσει το ΕΜΠ, είναι αυτή της ακουστικής πλοήγησης για τους επισκέπτες του Εθνικού Κήπου - με ακουστικά προς ενοικίαση στις πύλες εισόδου.

Σε μία πιο φιλόδοξη προοπτική, ο Κήπος θα μπορούσε να είναι μόνο τμήμα μιας εκτενέστερης πορείας ακουστικής ξενάγησης που θα ξεκινούσε από τα Παραϊλίσια Ιερά και θα κατέληγε στο Λύκειο του Αριστοτέλους.

Η πρόταση αυτή αφορά, φυσικά, όλους τους περιηγητές, θα ήταν ωστόσο απείρως χρήσιμη σε τυφλά ή μειωμένης όρασης άτομα.

Ειδικά για την κατηγορία αυτή ατόμων με αναπηρία, οι ερευνητές έχουν προβλέψει οδηγούς όδευσης, παράλληλα προς τα ρείθρα, τα οποία οδηγούν σε βασικές στήλες πληροφόρησης.

Οι στήλες σήμανσης των βασικών διαδρομών θα περιλαμβάνουν φωτισμό ασφαλείας, μεγαφωνική εγκατάσταση, σύστημα ενδοσυνεννόησης με σήμα κινδύνου, και το κυριότερο, υποδείξεις κατευθύνσεων κίνησης, με αναγραφή σε κανονική γραφή και σε γραφή του συστήματος Braille.

Χρήσιμες πληροφορίες

O Κήπος δεν θα κλείσει κατά τη διάρκεια των εργασιών.

Θα διατηρήσει μελλοντικά το ωράριο λειτουργίας του (Ανατολή - Δύση).

Δεν θα διατίθεται για νυκτερινές εκδηλώσεις.

το Βήμα