Τοπικό και μικρής κλίμακας αλλά και από τα πιο βίαια ατμοσφαιρικά φυσικά φαινόμενα ο ανεμοστρόβιλος ή σίφωνας (tornado) σχηματίζεται στις ίδιες ατμοσφαιρικές συνθήκες όπως και οι καταιγίδες.
Εμφανίζεται με τη μορφή έντονα στροβιλιζόμενης στήλης αέρα, η οποία, κατά κανόνα, σχετίζεται με καταιγιδοφόρο νέφος. Σίφωνες σχηματίζονται και πάνω από τη θάλασσα, οι λεγόμενοι σίφωνες θάλασσας (waterspouts), οι οποίοι όμως είναι λιγότερο ισχυροί συγκριτικά με τους σίφωνες ξηράς (landspouts).
Στην εμφάνιση ανεμοστρόβιλων ή κυκλώνων συμβάλλουν και οι γενικότερες κλιματικές αλλαγές στον πλανήτη με τις μεγάλες περιόδους ξηρασίας, οι οποίες συνοδεύονται από έντονα καιρικά φαινόμενα. Η αύξηση της θερμοκρασίας στην επιφάνεια της θάλασσας σε συνδυασμό με πολύ χαμηλές θερμοκρασίες σε μεγάλο ύψος αποτελούν ιδανικό κλιματικό πλαίσιο για να δημιουργηθεί ένας ανεμοστρόβιλος.
Χρειάζονται μόλις λίγα λεπτά για να δημιουργηθεί ένας ανεμοστρόβιλος. Το ύψος του μπορεί να φθάσει το ένα χιλιόμετρο και η διάρκεια ζωής του τα 10 - 15 λεπτά. Υπάρχουν ωστόσο περιπτώσεις ανεμοστρόβιλων που κατέστρεφαν ό,τι έβρισκαν μπροστά τους επί 30 λεπτά.
Η απόσταση που διανύουν είναι συνήθως 5 με 7 χιλιόμετρα και οι πιο ισχυροί μπορούν να διανύσουν ακόμη και 10 χιλιόμετρα. Τις πιο πολλές φορές η έκταση στην οποία προκαλούν τις μεγαλύτερες καταστροφές δεν υπερβαίνει σε μήκος τα 100 με 150 μέτρα. Η ταχύτητα που κινούνται οι ανεμοστρόβιλοι κυμαίνεται από 250 έως 400 χιλιόμετρα την ώρα.
Χωρίζονται σε ανεμοστρόβιλους ξηράς και ανεμοστρόβιλους της θάλασσας. Κάθε χρόνο πάνω από 250.000 άνθρωποι πέφτουν θύματα φυσικών καταστροφών όπως ξηρασία, πλημμύρες, ανεμοστρόβιλοι. Οι υλικές ζημιές εξαιτίας των ακραίων καιρικών φαινομένων φθάνουν τα 50 έως και 100 δισεκατομμύρια ευρώ. Πρόβλεψη τέτοιων φαινομένων είναι δυνατή αλλά τα μέτρα που πρέπει να λαμβάνονται για την αντιμετώπισή τους θεωρούνται πολύ δαπανηρά.
Ελληνικό φαινόμενο
Οι ειδικοί προβλέπουν ότι η παγκόσμια κλιματική αλλαγή θα δημιουργήσει συνθήκες ατμοσφαιρικής αστάθειας στον ουρανό της χώρας μας και οι ανεμοστρόβιλοι που θα δημιουργούνται θα είναι περισσότεροι και ισχυρότεροι.
Τα τελευταία 10 χρόνια προκύπτει ότι ο αριθμός των ισχυρών ανεμοστρόβιλων που εκδηλώνονται στην ξηρά και τη θάλασσα (αυτοί λέγονται σίφωνες), κυμαίνεται κατά μέσο όρο στους 20 τον χρόνο.
Σύμφωνα με έρευνα του μετεωρολόγου Μιχάλη Σιούτα (Κέντρο Μετεωρολογικών Εφαρμογών-ΕΛΓΑ-Θεσσαλονίκη-εκπρόσωπος της Ελλάδας στον ευρωπαϊκό οργανισμό Torro), στην Ελλάδα σημειώνονται ανεμοστρόβιλοι σε διάφορες περιοχές και το φαινόμενο δεν είναι τόσο σπάνιο όσο το θεωρούσαμε μέχρι σήμερα.
Σύμφωνα με την έρευνα του μετεωρολόγου Μ. Σιούτα, η οποία δημοσιεύτηκε στο διεθνές επιστημονικό περιοδικό Atmospheric Research το 2003, ρεκόρ ανεμοστρόβιλων σημειώθηκε στην Ελλάδα το έτος 2002, οπότε και κατεγράφησαν 40 περιπτώσεις.
Αξιοσημείωτη είναι η περίπτωση της 5ης Σεπτεμβρίου 2002, όπου σε διάστημα 90 λεπτών παρατηρήθηκαν 13 Σίφωνες θάλασσας στο Κρητικό πέλαγος, στις βόρειες ακτές της Κρήτης μεταξύ Ρεθύμνου και Ηρακλείου. Αλλα αξιοσημείωτα φαινόμενα που οφείλονται στην εμφάνιση ανεμοστρόβιλων στο παρελθόν ήταν η βροχή ψαριών στην Αλώνα της Φλώρινας στις 13-15 Οκτωβρίου 1951.
Παρόμοιο φαινόμενο βροχής ψαριών που μεταφέρθηκαν με ανεμοστρόβιλο από τη γειτονική λίμνη Δοϊράνη σημειώθηκε και στις 7 του περασμένου Δεκεμβρίου 2002, στην Κορώνα Κιλκίς.
Στις 17/3/2003, βαθύ βαρομετρικό χαμηλό στην περιοχή νότια της Πελοποννήσου συνδυαζόμενο με τις υψηλές πιέσεις στην Κεντρική Ευρώπη έδωσε θυελλώδεις βορειοανατολικούς ανέμους σε ολόκληρη τη χώρα. Ιδιαίτερα προβλήματα σημειώθηκαν κυρίως στη Δυτική Ελλάδα όπου καταγράφηκαν ζημιές σε θερμοκήπια, ζημιές από πτώσεις δέντρων, διακοπές στην ηλεκτροδότηση και προβλήματα στις ακτοπλοϊκές συγκοινωνίες.
Στην περιοχή της Καλαμάτας καταγράφηκαν άνεμοι με μέση ένταση 42 κόμβους (9 Μποφόρ - πολύ θυελλώδεις) και ριπές 66 κόμβους. Αποτέλεσμα των πολύ θυελλωδών ανέμων στην περιοχή της Μεσσηνίας ήταν η καταστροφή θερμοκηπίων, πτώση δέντρων και πινακίδων, θραύση υαλοπινάκων σε σπίτια και καταστήματα.
Στις 27/07/2002 ισχυρός ανεμοστρόβιλος έπληξε το διεθνές αεροδρόμιο Αθηνών «Ελευθέριος Βενιζέλος». Ο ανεμοστρόβιλος έπληξε κυρίως την πίστα του αεροδρομίου, την ώρα που αποβιβάζονταν οι επιβάτες από αεροσκάφος.
Η πολύ ισχυρή ένταση των ανέμων είχε ως αποτέλεσμα τη μικρή μετακίνηση του αεροσκάφους, την απομάκρυνση της σκάλας αποβίβασης και τον ελαφρύ τραυματισμό ενός επιβάτη. Από τον ανεμοστρόβιλο, ο οποίος διήρκεσε περίπου δύο λεπτά, υπέστησαν μικρές υλικές ζημιές τόσο το αεροσκάφος όσο και το λεωφορείο που ανέμενε για να παραλάβει τους επιβάτες.
Πρόσφατο παράδειγμα, ο ανεμοστρόβιλος που χτύπησε την Τέταρτη 25 Μαρτίου τον Ν. Ηλείας, αφήνοντας πίσω του 2 νεκρούς, έναν τραυματία και τεράστιες υλικές ζημιές σε σπίτια και υποδομές.
Oι «Kατρίνες» της υφηλίου
Στις HΠA, όπου γίνεται συστηματική καταγραφή των ανεμοστρόβιλων, περισσότεροι από 10.000 άνθρωποι έχουν χάσει τη ζωή τους κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα.
Kατά μέσο όρο, στις HΠA, σημειώνονται περίπου 1.200 ανεμοστρόβιλοι τον χρόνο, προξενώντας ζημιές της τάξης του 1 δισ. δολαρίων.
H μεγαλύτερη συχνότητα των ανεμοστρόβιλων έχει καταγραφεί μέχρι σήμερα στη Bόρεια Aμερική και πιο συγκεκριμένα στις πολιτείες της κοιλάδας του Mισισιπή.
Στην Eυρώπη, οι ισχυροί ανεμοστρόβιλοι είναι φαινόμενο με μικρότερη συχνότητα συγκριτικά με τις Hνωμένες Πολιτείες. Στην Aγγλία, σημειώνονται περίπου 35 ανεμοστρόβιλοι ετησίως κατά μέσο όρο, συχνότητα που είναι σχετικά μεγάλη, αναλογικά προς την έκταση της χώρας.
Στον ευρωπαϊκό χώρο, με βάση τα μέχρι σήμερα καταγραμμένα δεδομένα, ανεμοστρόβιλοι σημειώνονται με μεγαλύτερη συχνότητα στην Aγγλία, τη Γαλλία, την Oλλανδία, τη Γερμανία και την Iταλία και σε μικρότερο βαθμό στο Bέλγιο και στη Pωσία.
